Skip to main content

Tarixiy jihatdan yaltiroq jiloli qog‘ozga chop etiladigan jurnallar dabdaba va hashamat olamining o‘ziga xos oynasi hisoblangan. Shu bilan birga, o‘sha paytlarda nashrning tematikasi unchalik muhim bo‘lmagan: moda, turmush tarzi, mashhurlar bazmi yoki sayohat — u yoki boshqa tarzda, bularning barchasi “shohona va mashhur” hayotning elementi edi. Shunga ko‘ra, yaltiroq jiloli qog‘ozga chop etilgan nashrlarning o‘zi standart turmush tarzi, tashqi ko‘rinish va tafakkurning qonun chiqaruvchisi sifatida bildirildi. Hatto jurnallarni sotib olish va o‘qish jarayoni ham muqaddas marosimga o‘xshardi, chunki ular qimmat narxda, hamisha ham topishning iloji bo‘lmagan, mahalliy bozor bu bahs bo‘shliqni to‘ldirishga shoshilmadi. Qoidani tasdiqlovchi istisnolar faqat moda tajribalari edi.

Qolaversa ular qisqa muddatlar uchun chop etilsa-da, sifati juda yuqori. So‘nggi bir necha yil ichida hamma narsa o‘zgardi, hech bo‘lmaganda poytaxtda jiloli yaltiroq qog‘ozga chop etish qaytadan dunyo yuzini ko‘rganga o‘xshaydi: o‘nlab nashrlar nomlari paydo bo‘ldi va bu kutilganidan ko‘proq ekanligi aniq. “Saber Publisher” nashriyot uyi ana shu jarayonlarning boshida turgani bois, rivojlanayotgan soha kelajagi haqidagi savollarga javob olish uchun uning asoschisi va rahbari Oraz Abdurazaqovga murojaat qildik.

Oraz Abdurazakov: “Jurnallar barhayot, hali uzoq umrguzaronlik qiladi”, 7men.uz

Oraz Abdurazakov

■ Ehtimol, kamida o‘n yil davomida jurnallar an’anaviy ravishda kuchli pozisiyalarni egallagan mamlakatlarda, ular chop etiladigan jiloli yaltiroq qog‘ozning iste’moldan chiqib borayotgani haqida bot-bot gapirilar? Sizningcha, bu haqiqatga qanchalik yaqin?

O‘zingiz aytyapsizku, bu so‘nggi o‘n yil ichida sodir bo‘lyapti deb, lekin agar Gʻarb haqida aytadigan bo‘lsak, bu gap-so‘zlar ikki baravar ko‘p. Bunday bayonotlar odatda raqamli muhitning rivojlanishi bilan bog‘liq: ularning aytishicha, internetda xuddi o‘sha narsalar bor, hammada smartfon borligiga ko‘ra, jurnallarga yopishib olish uchun mutlaqo sabab yo‘q. Ammo xuddi shu mantiqqa asoslanilsa, an’anaviy chakana savdo bozorlar marketpleys tufayli, kafe va restoranlar esa onlayn oziq-ovqat yetkazib berish xizmatlari tufayli yopilishga mahkum. Gapimga qo‘shilasizmi, unday bo‘lmayapti-ku, yaqin orada bunday bo‘lmaydi ham. Chunki odamlar restoranlarga faqat qorin to‘ydirish uchun, savdo markazlariga esa bir juft paypoq olish uchun borishmaydi.

Aslida hammasi to‘g‘ri: tarmoqdan buyurtma qilinganida aynan bir xil tovarlar va mahsulotlarni taqdim etilishi mumkin, ba’zi hollarda bu qulay va kifoya bo‘ladi, ammo sizga oziq-ovqat yelimxaltalarini yoki savdo belgisi tushirilgan sumkali qutini topshirgan kurerlar, albatta, do‘kon yoki restoran servisidan oladigan zavq hissini bera olishmaydi. Aslida hammasi birdek bo‘lganga o‘xshaydi, taxminan bir xil narxlar bo‘ladi, lekin o‘sha hisni bermaydi. Hech kim his qilmagan narsasini yoqtirmaydi.

Jiloli yaltiroq qog‘oz taqdiri ham taxminan shunday. Ishoning: jurnalni varaqlayotgan o‘quvchi va smartfonida lentani o‘tkazib ko‘rayotganlardan butunlay boshqacha hisni boshdan kechirishadi. Bu gapim bilan hech qaysi raqamli afzalliklarni kamsitish niyatim yo‘q — bunday ahmoqona fikrga bormasligim aniq. Yana bir bor ta’kidlayman: internet juda ko‘p afzalliklarga ega, ma’lumotlardan foydalanish imkoniyatidan tortib, resurslarning tugamasligi ham shular jumlasidan. Aytgancha, bu imkoniyat ham ba’zida muammoga aylanadi: biror narsani topish uchun avvalo nimani qidirayotganingizni, ikkinchidan esa, uni qanday izlashni bilishingiz kerak.

Bugungi kunda, hatto Google qidiruvning neyron tarmoqlarga tarqalishi haqida ogohlantirayotganda, tarmoqlarda har qanday jurnal chop etadigan ma’lumotlarni topish mumkin degan argument kuchini yo‘qotmoqda. Yana bir jihat: raqamli muhitdagi har qanday harakat, ayniqsa qidiruv so‘rovi kabi mazmunli narsa tashqi impulsni, odatda marketingni talab qiladi desam, hech kimni ajablantirmagan bo‘laman. Jurnalga bunday imtiyozlar kamroq kerak: iste’molchi uni ko‘rishi bilanoq ochib varaqlagisi keladi.

Oraz Abdurazakov: “Jurnallar barhayot, hali uzoq umrguzaronlik qiladi”, 7men.uz

Jurnallar barhayot, hali uzoq umrguzaronlik qiladi

Asr boshidan beri davom etayotgan bu munozara qog‘oz kitoblarga bo‘lgan talab haqidagi bahslarga o‘xshaydi. Darhaqiqat, kitoblarni bosma matbuotga qaraganda ancha oldin “ko‘mib” qo‘yaqolishgan edi, ammo ular aytganidek bo‘lmadi: hatto pandemiya davrida ham nafaqat elektron kitoblar, balki qog‘ozga chop etilgan nusxalari ham yaxshi sotildi. Bu tendensiya davom etmoqda: dunyoda kitob chop etish hajmi o‘sib bormoqda, shu jumladan yuqorida aytib o‘tilgan sabablarga ko‘ra — bu shunchaki turli formatlar, axborotni iste’mol qilishning turli usullaridir. Bir-birini istisno qilmaydi, lekin boshqa-boshqa — asosiysi shu.

Umuman olganda, jiloli yaltiroq qog‘oz hali ham ishlatilib kelinmoqda. U hali ham iste’molda va bundan buyog‘iga ham anchagacha ishlatiladi. Buni istalgan Yevropa davlatlari poytaxtlariga tashrif buyurib, osongina tekshirishingiz mumkin. AQSH, Turkiya yoki BAAda haqiqiy jiloli yaltiroq qog‘ozdan unumli foydalanishayotganiga duch kelasiz. To‘g‘ri, bozor o‘zgarib bormoqda, shu bilan birga noshirlar ham qiyinchiliklarga duch kelishmoqda, lekin har qanday biznesda shunday bir to‘siq kuzatilishi mumkin, shuning uchun nolinishga hojat yo‘q. Umuman olganda, mamlakatimiz sanoatda o‘ziga xos tiklanish davrini boshdan kechirmoqda.

Albatta, Saber Publisherning adadiga qaralsa, jiloli yaltiroq qog‘oz bozorning 70% dan ortig‘ini egallagani ma’lum, ammo yangi ishbilarmonlar ishonchli sur’atda paydo bo‘lmoqda, shuning uchun 2025 yilga nekbinlik nigohi bilan qarayapmiz.

Oraz Abdurazakov: “Jurnallar barhayot, hali uzoq umrguzaronlik qiladi”, 7men.uz

Tajribali mutolaago‘y har doim chat-bot matnini yaxshi jurnalistik ishdan farqlab oladi

■ Siz neyron tarmoqlarni tilga olib o‘tdingiz. Shu sababli, bu safar sizning foydangizga, yana bir stereotipga to‘xtalib o‘tmoqchiman. Taxminlarga ko‘ra, sun’iy intellekt allaqachon mualliflarni xotirjam ravishda siqib chiqaryapti, ertaga bo‘lmasa, indinga u nashrlarni sahifalashini o‘z zimmasiga oladi.

Bilasizmi, bundan faqat xursand bo‘lardim. Ammo afsuski, bu omil ham jiloli yaltiroq qog‘ozning inqirozi haqidagi mish-mishlar kabi haqiqatdan uzoqdir. Hozir gapirayotganimizning o‘zi ham bu stereotipning nomuvofiqligidan dalolat beradi.

ChatGPT va uning analoglari yordamchi aqliy salohiyat sifatida yaxshi, lekin haqiqat shundaki, ular tubdan yangi idrokni yaratishga qodir emas, ammo ilgari o‘ylangan, aytilgan va yozilgan narsalarni ko‘proq yoki kamroq samarali qayta ishlaydi va uyg‘unlashtiradi. Bu o‘ziga xos tarzda ajoyib, ammo tajribali mutolaago‘y har doim chat-bot matnini yaxshi jurnalistik ishdan farqlab oladi.

Afsuski, SI hali sahifalash bilan shug‘ullana olmaydi, lekin tasvir yaratish haqiqatan ham dizaynerlar uchun katta yordam, bu borada bahslashmayman. Qanchalik ajablanarli tuyulmasin, bugungi kunda SI jiloli qog‘ozga chop etilgan jurnallar uchun kontent yaratishdan ko‘ra mijozlarga xizmat ko‘rsatishda ko‘proq istiqbolga ega. Axir jurnal chop etish yetarlicha konservativ soha.

Oraz Abdurazakov: “Jurnallar barhayot, hali uzoq umrguzaronlik qiladi”, 7men.uz

Mening vazifam — yechimlarni topish va jarayonlarni tartibga solishdir

■ Mijozlarning gaplariga qaraganda, Saber Publisher biznes modeli jurnallarni bepul tarqatish va reklama tushimidan daromad qilishdan iborat. Butun dunyo bo‘ylab tahririyat uylari reklama beruvchilarning bosma reklama aksiyalariga nisbatan kuchayib borayotgan ishonchsizliklarga duch kelishmoqda — an’anaviy fikrlar onlayn reklama samaraliroq ekanligini ta’kidlaydi. Savdo bo‘limida bunday e’tirozlar bilan ishlash qanday yo‘lga qo‘yilgan?

Birinchidan, turli bozorlarda vaziyat boshqacha. Qayerdadir, tan olaman, bunday fikr juda asosli. Lekin siz bilan biz O‘zbekistonda yashab, shu yerda ishlaymiz, The Mag, 7MEN, 7LADIYeS va 7AUTO jurnallari esa asosan Toshkentda tarqatiladi, keling, ichki bozorga qaraylik.

Reklamani raqamli joylashtirish, umuman olganda, barcha shakllarda bannerli reklama, bloggerlar bilan reklama integratsiyasi va tijorat maqolalari va postlariga bo‘linadi. Albatta, yana ko‘plab variantlar bor, lekin biz Telegram Ads va boshqa yuqori aniqlikdagi hamda yuqori samarali vositalar modasi endigina paydo bo‘layotgan ichki bozor haqida gapiryapmiz, shuning uchun cheklangan variantlarni ko‘rib chiqamiz.

“Banner so‘qirligi” haqida allaqachon ko‘p narsa yozilganki, uni takrorlashdan biron ma’no yo‘q, shuning uchun jiloli yaltiroq qog‘ozga chop etilgan nashrlarning eng aniq raqobatchisi sifatida onlayn PR maqolalariga e’tibor qaratgan ma’qul. Ko‘pincha potensial reklama beruvchilardan qiyoslab bo‘lmas qamrov haqida eshitishimizga to‘g‘ri keladi. Qo‘shimcha bahs-munozaralarga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularga internet-jurnalistikamiz flagmani — biz uchun hurmatli hisoblanadigan Kun.uz nashri saytiga kirishni tavsiya qilamiz. Kiring va Kun.uz hamkasblarining fikriga ko‘ra, ular yashirmaydigan PR-maqolalarni ko‘rishlar soni bilan tanishing.

Ma’lum bo‘lishicha, bu raqam o‘zbekcha versiyada 2000 dan 5000 gacha, kamdan-kam hollarda undan ham ko‘proqqa o‘zgarib turadi. Rus tilidagi versiyada bu bir baravar kam. Boshqa nashrlarda bu ko‘rsatkich undan ham pastroq ekanligini gapirish kerakmi yo‘qmi, bilolmadim! Qolaversa, ma’lum bir maqolani ochib o‘qiyotgan o‘quvchining portreti, ochig‘ini aytganda, aniq emasmi?

Ana endi jurnallarimizning istalgan birining adadi 5000 dan 7000 gacha ekanligini esga olsak, shu bilan birga moliyaviy aktivlarimiz ko‘rsatkichlari ham, tadqiqotlarimiz ham har bir nusxa uch yoki to‘rt kishining qo‘lidan o‘tishini tasdiqlaydi. Biz bitta jurnalda reklama joylashtirganda 15 000 – 20 000 kishilik auditoriyani qamrab olamiz.

Shu bilan birga, yaxshi qurilgan tarqatish tizimi tomonidan taqdim etilgan mutlaqo tushunarli auditoriya ko‘rinishidagi yoqimli bonusi ham bor: Saber Publisher jurnali stendlari poytaxtning 150 dan ortiq joylarida joylashgan. Bular, birinchi navbatda, restoranlar, premium toifadagi fitnes zallari, biznes markazlardir, ha yana, bizning tarmog‘imizga vazirlik va yirik kompaniyalar ham kiradi, Uzbekistan Airways va Uzbekistan Railwaysni aytmasa ham bo‘ladi — CIP zallari va biznes-klassda bizning nashrlarimiz mavjud.

Ya’ni, The Mag, 7MEN va boshqa nashrlarimiz reklama beruvchilarga aniq, to‘lovga qodir auditoriyani kafolatlaydi, bu odatda reklama bozorida kam uchraydi. Bosma adadning samarali tarqatilishi va tarqatilmay qolib ketgan foizi haqida so‘rashingiz mumkin: Saber Publisherda hech qanday qoldiq yo‘q — bizning barcha nashrlarimiz 100% o‘quvchilari qo‘liga yetib boradi.

Oraz Abdurazakov: “Jurnallar barhayot, hali uzoq umrguzaronlik qiladi”, 7men.uz

Ishoning: jurnalni varaqlayotgan o‘quvchi va smartfonida lentani o‘tkazib ko‘rayotganlardan butunlay boshqacha hisni boshdan kechirishadi

■ Jurnal sotuvi orqali pul ishlashni boshlash haqida o‘ylaganmisiz?

Mendan bu haqda tez-tez so‘rashadi. Bizning yondashuvimiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri muhokama qilgan narsamizdan kelib chiqadi: reklama beruvchilar oldida maqsadli auditoriyamiz sifati va miqdori uchun yuqori darajadagi ishonch bilan javobgar bo‘lishga intilamiz. Xarajatlarning bir qismini jurnalxon hisobidan qoplashga urinish hech bo‘lmaganda hozircha boshi berk ko‘chadir. Kimdir shunday qilishga harakat qilyapti, biz bunday urinishlarni qiziqish bilan kuzatamiz va faqat haq ekanligimizga ishonch hosil qilamiz. Bizda hozir jurnalxonlar uzoq vaqtdan beri bepul olishga odatlangan narsalar uchun pul to‘lashga tayyor emas. Menimcha, hech bir brend — Vogue yoki Forbes — bu tendensiyani o‘zgartira olmaydi. Ko‘rsatilgan adad sotilmaganidan keyin reklama beruvchilar oldida uyalib qolish — bu biz uchun emas. Albatta, mening rahbarligim davrida bunday bo‘lmaydi.

■ Nihoyat oxirgi savol. Siz tabiatan o‘zgarishlar kuchini pasaytirib turasizmi yoki oshirasizmi?

Men ko‘proq o‘zgarishlarni barqarorlashtirib turaman. Mening vazifam yechimlarni topish va jarayonlarni tartibga solishdir.